^{راهکارهايي براي تنظيم زمان خواب و استراحت دانش‌آموزان در هفته‌هاي اول شروع سال تحصيلي}
یزدفردا -فاطمه جعفري يزدي- آموزگار دبستان شهيدمحجتاجعلي يزد :بذار يک کم ديگه بخوابم ...
داشتن یک خواب آسوده آرزوی همه ماست. اما گاهی مواقع این آرزو در حد رؤیا باقی می ماند و ما را در حسرت یک دقیقه‌ آن باقی می گذارد.
همه ما، در هر سن و جايگاهي، تحول را به سادگي نمي‌پذيريم و تحول برايمان، با اضطراب و هيجاني نهفته و گاه آزاردهنده همراه است. فرا رسيدن فصل درس و مدرسه براي کلاس اولي‌ها، تحولي بزرگ و براي با تجربه‌ها و دانش‌آموزان ديگر، دغدغه‌اي مجدد، پس از استراحت و تعطيلي تابستان است. در اين بين، لزوم تغيير در زمان خواب و استراحت کودکان، هنگام شروع مدرسه و امتناع و لجبازي خاص آنها در مقابل خواب و استراحت، حکايتي به قدمت تاريخ دارد. اگر با آغاز درس و مدرسه همراه شود، به معضلي آزاردهنده تبديل مي‌شود.
در بررسي که در پي مي‌آيد، راهکارهايي براي تنظيم زمان خواب و استراحت دانش‌آموزان در هفته‌هاي اول شروع سال تحصيلي ارائه شده است.
خواب، معضلي کودکانه
با شروع فصل پاييز و فرا رسيدن سال تحصيلي جديد، يکي از مشکلات والدين يعني تنظيم زمان خواب و استراحت کودکان نيز از راه مي‌رسد. تغييري که چندان خوشايند کودکان نيست.
براي کلاس اولي‌ها، تاکنون زمان مشخصي براي خواب و بيداري وجود نداشته، که اگر هم داشته، با هر تفريح و گردشي به سادگي تغيير يافته و به هم خورده است. کمي بزرگ‌ها نيز، پس از سه ماه تعطيلي، علاقه‌اي به خوابيدن در زمان مشخص ندارند، چرا که به طور ذاتي از قرار گرفتن در چارچوب و قوانين مي‌گريزند...
نخستين حرکت‌هاي به سوي نظم
خواب و استراحت کافي و در نتيجه شاداب بودن کودک، فراگيري بيشتر کودک را در پي دارد. اما پژوهش‌ها نشان مي‌‌دهد، درصدي از کودکان و والدين آنها، بر سر مسئله خواب با مشکل روبه رو هستند، پژوهشگران راهکارهاي ساده‌اي را براي تنظيم خواب کودک به اين شرح ارائه مي‌کنند:
- روي زمان خوابي که براي فرزندتان در نظر گرفته‌ايد، تأکيد داشته باشيد، حتي اگر با مخالفت او رو به رو شديد. امّا تأکيد شما نبايد به صورت تحکم و دعوا بيان شود، بلکه با برنامه‌ريزي درست و گوشزد کردن زمان خواب و استراحت، به نتيجه مطلوب مي‌رسيد.
- در مقابل لجبازي فرزندتان صبر داشته باشيد، دعوا و مجادله راه حل صحيحي نيست.
- از والدين موفقي که برنامه منظمي براي فرزندانشان در نظر گرفته و در اجراي آن نيز موفق بوده‌اند، کمک بگيريد.
- براي مدتي همراه فرزندتان بخوابيد و بعد از به خواب رفتن او، از کنارش بلند شويد. در واقع مقدمات خواب مثل مسواک زدن، پوشيدن لباس خواب و ... را همراه او انجام بدهيد تا به گمان اينکه همراه شما مي‌خوابد، لجبازي نکند. اين کار دروغ گفتن به کودک نيست . همراه شدن و اطمينان دادن به او است.
چرا کودکان از خواب مي‌گريزند؟
بسياري از کودکان با وجود خستگي زياد و خواب‌آلودگي، خوابيدن را دوست ندارند و براي بيدار ماندن با خود و ديگران نبرد مي‌کنند.
دليل اين رفتار، پرتحرک بودن ذاتي کودکان و علاقه آنها به جستجو کردن، شناختن، کنجکاوي و بازي و تفريح است و به همين دليل فکر مي‌کنند با خوابيدن فرصت دست يافتن به تازه‌ها از دست مي‌رود. از طرفي دوست دارند بزرگ بودن را تجربه کنند و همه آنها را کودک نپندارند.
روان شناسان به دليل اين شناخت‌ها، تأکيد دارند که زمان خواب و بيداري کودکان بايد براساس ويژگي‌هاي فردي آنها و ميزان نياز آنها به خواب يا به اصطلاح «ضريب خواب» تنظيم شود . اين تفاوت‌هاي فردي نيز چندان متفاوت نبوده و مي‌توان با اندکي تفاوت، برنامه دقيق و منظمي را در نظر گرفت. به ‌طور مثال، متوسط نياز يک کودک 5 ساله به خواب و استراحت، 11 ساعت در طول شب است. بنابراين اگر کودک بايد ساعت 7 صبح براي رفتن به مهد کودک يا مدرسه آماده شود، بايد ساعت 8 شب خوابيده باشد. بنابراين با توجه به ويژگي‌هاي فردي، ميزان تحرک هر کودک و خصوصيات خاص او زمان مناسبي را براي خواب و استراحت او در نظر گرفت. مشورت با متخصص اطفال نيز شيوه مناسبي است.
تنظيم زمان مناسب
تنظيم زمان مشخص براي خواب، ساعت بيولوژيک بدن را تنظيم کرده و ساعت خواب و بيداري کودک به طور طبيعي پس از گذشت مدتي منظم مي‌شود.
اشاره کرديم که يک کودک 5ساله به 11ساعت خواب در طول شب نياز دارد، از اين رو مي‌توان برنامه منظمي را به اين شکل برايش در نظر گرفت:
30/7 دقيقه شب، نوشيدني گرمي مثل يک ليوان شير (چاي اصلاً توصيه نمي‌شود) به او بدهيد، سپس از او بخواهيد مسواک زده و به دستشويي برود. او را به رختخواب هدايت کنيد و برايش کتاب بخوانيد (کتاب‌هاي ترسناک اصلاً توصيه نمي‌شود).
ساعت 8، چراغ اتاق فرزندتان را خاموش کنيد.
اگر اين برنامه به‌طور مرتب و هر شب در ساعت معين تکرار شود، به عادتي فراموش نشدني در کودک تبديل مي‌شود که پس از مدتي بدون نياز به همراهي يا تذکر شما انجام ‌مي‌شود.
هنگامي که فرزندتان خوابيد، از ايجاد هر گونه سر و صداي ناگهاني جداً بپرهيزيد، چرا که از خواب پريدن کودک باعث به هم ريختن زمان خواب او و کسلي و کلافگي او مي‌شود.
تختخواب فقط براي خوابيدن است.
با وجود تأکيد روان شناسان براي تنظيم زمان مشخص براي خوابيدن کودک، اما نبايد نکته‌اي را فراموش کرد و آن اينکه کودک بايد زماني به رختخواب برود که کاملاً آماده خوابيدن است، يعني اينقدر خسته و خواب آلوده باشد که به محض رفتن به رختخواب، بخوابد.
از طرفي نبايد زماني که کودک براي خوابيدن آماده است، کنار والدين و يا در اتاقش تلويزيون تماشا کند، به ويژه اگر در کنار والدينش و بدون آماده شدن براي خواب و يا دراز کشيدن در تخت خود، تلويزيون تماشا کرده و با همان وضعيت بخوابد.
به عقيده روان شناسان، زماني که کودک در مکاني غير از تخت خود به خواب رفته و نيمه‌هاي شب، در رختخواب خود بيدار شود، زمان و مکان را گم کرده و با «خواب گردي» سعي مي‌کند به طور ناخود‌آگاه به مکان اوليه خود باز گردد، تکرار اين وضعيت کودک را خواب گرد خواهد کرد.
بنابراين پس از آماده شدن کودک براي خواب، او را به رختخوابش هدايت کنيد تا بدون تغيير وضعيت بخوابد.
يکي ديگر از مشکلات والدين، امتناع کودکان از خوابيدن در تخت‌شان است. اين امتناع با آغاز فصل مدرسه به ويژه در کلاس اولي‌ها نمود بيشتري مي‌يابد، بنابراين والدين بايد صبر و حوصله بيشتري به خرج بدهند. براي اينکه با آغاز فصل مدرسه، اين مشکل بر مشکلات ديگر افزوده نشود، بهتر است از مدت‌ها قبل، کودک را به خوابيدن در تخت خود عادت بدهيم تا با شروع مدرسه، مشکل امتناع کودک از خوابيدن در تخت خود برطرف شود.
خستگي، کليدي براي خواب خوب
اشاره کرديم که کودک بايد کاملاً خسته باشد تا خوب و راحت بخوابد. براي اين منظور تنظيم برنامه‌ها بايد در جهت تخليه انرژي کودک باشد. پس لازم است تا عصرها برنامه‌هاي پرتحرک و ساعات پاياني شب، برنامه‌هاي کم تحرک‌تر در نظر گرفته شود.
بازي‌هاي پر تحرکي مثل دوچرخه سواري، فوتبال، بسکتبال، شنا و ... بهترين گزينه است. اما کمي قبل از خواب، مطالعه کتاب توصيه مي‌شود.

یزدفردا